Op zoek naar de verloren tijd

Terug in de tijd

Stel je voor dat je terug in de tijd kon reizen. In sciencefictionverhalen kan het. Sommige natuurkundigen beweren zelfs dat het mogelijk is. Maar dat is voer voor een ander artikel. En dus transformeren we onszelf denkbeeldig terug naar 4000 voor Christus. Want toen dook voor het eerst het concept tijd op. Een stok en de stand van de zon, meer hadden de Egyptenaren niet nodig om de tijd te bepalen. Van een klok was toen nog lang geen sprake. Daarvoor moeten we terugreizen naar de veertiende eeuw. Nog interessante haltes tijdens onze tijdsreis: in 1656 vond Christiaan Huygens het allereerste slingeruurwerk uit. In 1841 deed de elektrische klok zijn intrede.

Klokslaven

Maar het belangrijkste moment was de nacht van 30 april op 1 mei 1892. Toen werden in België op middernacht, 17 minuten en 29 seconden alle publieke klokken gelijkgezet. Op die dag werd de ‘Nationale Tijd’ ingevoerd. Voortaan moest iedereen gehoorzamen aan de wijzers van Greenwich. Achterliggende intentie was om de treinen op tijd te laten rijden. De gevolgen waren echter groter. Politieke en economische machten gebruikten de klok om controle op de mens uit te oefenen.

Enter het uurloon. Bazen sjoemelden met de klok. Vaak lieten ze deze langzamer lopen om hun knechten langer te laten werken. Of ze hielden het volk aan het werk met de economische opvatting: “Het loon wordt in de eerste uren verdiend, de winst in de laatste.'' Mensen werden slaven van de klok. Het arbeidsproces moest steeds efficiënter. Tijd- en bewegingsstudies werden populair en de stopwatch deed zijn intrede. Vanaf nu is time money. Elke seconde telt.

Monochronische versus polychronische tijd

Onze perceptie van tijd is niet overal in de wereld dezelfde. Wij, in het Westen, zien tijd als iets lineairs. We stellen deadlines voorop. In andere delen van de wereld (Zuid-Europa, Afrika, Azië en Latijns-Amerika) focussen mensen zich eerder op taken dan op de tijd waarbinnen ze alles gedaan moeten krijgen. ‘Wat vandaag niet gebeurt, doen we morgen wel’, is doorgaans de mentaliteit. In wetenschappelijke literatuur spreekt men van monochronische en polychronische tijdsbeleving. In de monochronische tijd staan strikte planning en tijdsschema’s voorop. Tijdsverspilling is uit den boze. In de polychronische tijd ligt de focus op contact met mensen en het volbrengen van taken of transacties. Planningen en tijdsschema’s passen zich aan. Punctualiteit wordt met een korrel zout genomen en multitasking is gewoon.

Waar gaat de tijd naartoe?

Tijd is dus relatief. Maar één ding is zeker: we hebben er geen vat op. En vooral, we komen tijd te kort. Want we reppen en rennen wat af. De balans tussen werk- en privétijd is behoorlijk uit evenwicht. Dat moet anders, vonden we bij Femma. Dat kan anders. In 2019 experimenteerden we met een kortere werkweek. 30 uur werken als het nieuwe voltijds in de plaats van 36 uur. De werknemers kregen die extra zes uur niet zomaar cadeau. Ze moesten het afgelopen jaar bewust hun tijd registreren. Wetenschappers van VUB en Kind&Samenleving volgden ons op. Wat kwam er in de plaats van werken? Welk effect had minder werken op onze gezondheid en psychisch welzijn, ons gezin en relatie ...? Welke meerwaarde had het voor de samenleving? Voor conclusies is het te vroeg. De eindbalans volgt later dit jaar.

Hebben wij meer vrije tijd dan onze ouders?

Maar ondertussen beweren kwatongen dat we niet mogen klagen. Wij luieriken werken minder dan vroeger en hebben meer vrije tijd dan onze ouders. Dat klopt gewoonweg niet. Een kromme redenering, dat zegt ook politicoloog Olivier Pintelon. In zijn boek De strijd om tijd houdt hij net als Femma een pleidooi om minder te werken. “Anno 2018 moeten werkende ouders betaald werk weten te verzoenen met een ‘tweede shift’ van huishoudelijk werk en zorg. In gezinnen met (jonge) kinderen dikt die onbetaalde arbeid aan tot een deeltijdse baan voor mannen (20 uur) en een vier vijfde voor vrouwen (32 uur). Het verklaart de drukte op het spitsuur van het leven. We hebben dringend nood aan een werkweek op maat van tweeverdieners en alleenstaande ouders.”

Ook onderzoeksgroep TOR van de Vrije Universiteit Brussel berekende dat in een tweeverdienersgezin met jonge kinderen de man gemiddeld 2 uur en 23 minuten vrije tijd heeft per dag, de vrouw slechts 1 uur en 55 minuten. Zelfs de klok is niet genderneutraal.

De klok discrimineert

Tijd kopen dan maar? Beschik je over voldoende middelen, dan is dat een optie. Denk maar aan tijdskrediet of loopbaanonderbreking. Vaak zijn het vrouwen die op deze manier tijd willen inhalen. Opnieuw zijn zij de pineut want hun promotiekansen op de arbeidsmarkt dalen. Bovendien is tijd kopen een privilege van diegene die het zich financieel kan permitteren. Tijd is dus een luxeproduct.

Meer Kairos in 2020

Vrije tijd is nochtans broodnodig. Daar zijn de vrouwen en mannen die ik de afgelopen maanden heb geïnterviewd, het over eens. Maar vrije tijd klinkt zo gratuit. In glossy magazines wordt het vaak verpakt als me-time of selfcare. Buzzwoorden die de lading niet dekken. Misschien moeten we er een andere term op plakken? Zoals de oude Grieken eigenlijk al deden. Zij deelden de tijd op in Chronos en Kairos. Chronos is de wereldse, meetbare tijd. De kloktijd die we gebruiken om onze samenleving in te richten, zodat we afspraken kunnen maken.

Kairos is de tijdelijke onderbreking van die kloktijd. Het is de flow die je ervaart als je bijvoorbeeld geconcentreerd ergens mee bezig bent. Je vergeet de kloktijd, en komt in de inwendige of innerlijke tijd terecht. De oude Grieken interpreteerden dit als sacrale tijd, het moment waarop de goden konden ingrijpen in de loop der gebeurtenissen. Wij noemen dat lummelen. Even niets doen. Vaak zijn dat de momenten die inspiratie opleveren.

Dus, als iemand mij vraagt waar ik in 2020 op wil klinken. Dan hef ik het glas op meer Kairos. Op gestolde tijd met een warme kop thee, een kruimelend madeleine koekje en een boek met de mooiste titel aller tijden.