Drie maatschappelijke evoluties aan de basis

Van kostwinnersmodel naar tweeverdienersmodel

In het kostwinnersmodel waren de taken duidelijk verdeeld. De man ging uit werken en de vrouw bleef thuis om de huishoudelijke en zorgtaken op zich te nemen. In België was het kostwinnersmodel op zijn hoogtepunt in de jaren ’50 en ’60.

De toegenomen scholingsgraad van vrouwen, een verhoogde vraag naar vrouwelijke arbeidsdeelname ter versterking van de economie en de tweede feministische golf maakten dat vrouwen steeds actiever werden op de arbeidsmarkt.(8)

Evolutie werkzaamheidsgraad(9) vrouwen in Vlaanderen

De werkzaamheidsgraad meet het aandeel werkenden in de bevolking op beroepsactieve leeftijd.

Sindsdien zien we een geleidelijke stijging van de werkzaamheidscijfers. Elke nieuwe generatie jonge vrouwen is actiever op de arbeidsmarkt dan de vorige. Bij de jonge generaties is de seksekloof inzake werkzaamheid het kleinst. En dat is een goede zaak. Mannen en vrouwen verdienen beiden evenveel toegang tot de arbeidsmarkt. Het is belangrijk voor hun financiële zelfstandigheid, hun ontplooiingskansen. Maar ook voor de maatschappij. Zo sluiten we geen potentieel talent uit, louter op basis van geslacht.

Maar de transitie van het kostwinnersmodel naar het tweeverdienersmodel zet de traditionele takenverdeling onder druk. Er is niet iemand meer die zich voltijds met het huishouden en de zorgtaken bezighoudt en iemand die zich volledig op het werk kan concentreren. Dat maakt het voor gezinnen moelijker om het dagelijks leven te organiseren.

Kijken we puur naar de arbeidstijd, dan is daar ook een evolutie gebeurd. Vandaag de dag werken we op individueel niveau meestal minder uren betaald dan in de jaren ’50. Op gezinsniveau gaat dit niet op. Het tweeverdienersmodel maakt dat we op gezinsniveau net meer uren besteden aan betaalde arbeid dan ten tijde van het kostwinnersmodel. De norm ligt vandaag op 38u x 2 = 76 uur. Begrijpelijk dat mensen het dan lastig vinden om een goed evenwicht te vinden tussen werk en privé.

Stijgend aantal éénoudergezinnen

Ongeveer 60% van de gezinnen in Vlaanderen bestaat uit tweeverdienersgezinnen. Bij twee op de drie van die gezinnen is de man de belangrijkste kostwinner. Bij slechts 15% van de tweeverdienersgezinnen heeft de vrouw het hoogste inkomen.(10)

Samen met de stijgende  arbeidsmarktdeelname van vrouwen kent Vlaanderen ook een stijgend aantal eenoudergezinnen. Van alle Vlaamse gezinnen met kinderen is één op de 5 een eenoudergezin (221 872 gezinnen).(11)  

• In ruim acht op de tien eenoudergezinnen staat een moeder aan het hoofd van het gezin.(12)
• Bijna zeven op de tien van de alleenstaande moeders op beroepsactieve leeftijd (15-64) bevindt zich in de categorie 25-49 jaar.
• Van alle alleenstaande vaders op beroepsactieve leeftijd zit slechts de helft in die groep.
• Bijna zes op de tien alleenstaande moeders staan hoofdzakelijk alleen in voor de opvoeding van de kinderen (hoofdverblijf of exclusief verblijf).

Voor eenoudergezinnen is de combinatie van betaalde arbeid en onbetaalde arbeid extra moeilijk. Ze kunnen de taken logischerwijs al niet verdelen over twee personen. Maar ze kunnen ook moeilijker gebruik maken van gezinsondersteunende voorzieningen zoals kinderopvang, buitenschoolse opvang en ouderschapsverloven.(13)

Er gelden hogere eisen

Filosofen en sociologen wijzen ook op processen zoals detraditionalisering, secularisering, versnelling en individualisering als oorzaak voor de toenemende tijdsdruk die mensen ervaren.

Waar vroeger ons leven en onze tijdsbesteding grotendeels bepaald werden door tradities, religie en ideologie, is de mens nu veel vrijer om zelf betekenis aan de wereld en zijn/haar eigen leven te geven. Dit zorgt ervoor dat mensen in meer levenssferen betrokken zijn. Terzelfdertijd liggen de eisen in de verschillende levenssferen steeds hoger. Zowel op het werk, thuis als in de vrije tijd is de druk verhoogd.

Efficiëntie is het toverwoord. Efficiëntie leidt tot meer (tijds)winst, maar zorgt er ook voor dat we de gewonnen tijd nog meer gaan invullen. Door secularisatie is de mens zich bewust van de eindigheid van het leven en willen we op de tijd die ons hier rest, er zoveel mogelijk uithalen. Vandaag de dag wordt dit in onze samenleving vertaald naar zoveel mogelijk doen, zoveel mogelijk consumeren.

Dat is niet zomaar iets waar je als individu tegen ingaat. Wil je meetellen in de samenleving, dan dien je te voldoen aan de geldende normen en waarden.

De neoliberale mantra stelt dat we allemaal voortdurend aan de beste versie van onszelf werken. Op het werk, maar ook in onze vrije tijd. Wie niet mee kan in die ratrace wordt al snel met de vinger gewezen.